०५ डिसेंबर जागतिक मृदा दिन.

दरवर्षी 05 डिसेंबर रोजी, जगभरातील लोक जागतिक मृदा दिन (WSD) साजरा करण्यासाठी एकत्र येतात, जो पृथ्वीवरील जीवन टिकवून ठेवण्यासाठी मातीच्या महत्त्वपूर्ण भूमिकेवर प्रकाश टाकतो.

    आपल्या ग्रहाचे अस्तित्व मातीशी असलेल्या मौल्यवान दुव्यावर अवलंबून आहे. आपले ९५ टक्के अन्न मातीतून मिळते. याशिवाय, ते झाडांना आवश्यक असलेल्या 18 पैकी 15 नैसर्गिकरीत्या रासायनिक घटकांचा पुरवठा करतात. तथापि, हवामान बदल आणि मानवी क्रियाकलापांच्या पार्श्वभूमीवर, आपल्या मातीचा ऱ्हास होत आहे. इरोशनमुळे नैसर्गिक समतोल बिघडतो, पाण्याची घुसखोरी आणि सर्व प्रकारच्या जीवनासाठी उपलब्धता कमी होते आणि अन्नातील जीवनसत्त्वे आणि पोषक घटकांची पातळी कमी होते.

        शाश्वत माती व्यवस्थापन पद्धती, जसे की किमान मशागत, पीक रोटेशन, सेंद्रिय पदार्थ जोडणे, आणि कव्हर पीक, मातीचे आरोग्य सुधारणे, धूप आणि प्रदूषण कमी करणे आणि पाणी घुसखोरी आणि साठवण वाढवणे. या पद्धती मातीची जैवविविधता जपतात, सुपीकता सुधारतात आणि कार्बन जप्त करण्यात योगदान देतात, हवामान बदलाविरुद्धच्या लढ्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.

      आपल्या दैनंदिन जीवनात मृदा अधिक महत्त्वाची आहे. आपल्याला मातीचे महत्त्व सांगण्यासाठी व मातीच्या गुणवत्तेची जाणीव करुन देण्यासाठी दरवर्षी 5 डिसेंबर रोजी जागतिक मृदा दिन साजरा केला जातो. परंतु, माती वाचवण्याची गरज का आहे ? हे देखील महत्त्वाचे असते. प्रदूषण व कीटकनाशकांच्या अतिवापरामुळे दरवर्षी मातीची गुणवत्ता ही कमी -कमी होत जाते.

        मानवाच्या बदलत्या जीवनशैलीचा परिणाम, पर्यावरणाचा ऱ्हास आणि अशा प्रकारच्या इतर अनेक कारणांमुळे मृदेची झीज मोठ्या प्रमाणावर होते. यासंदर्भात जागरुकता करण्याच्या दृष्टीने 2013 साली सयुंक्त राष्ट्राच्या महासभेत 5 डिसेंबर हा जागतिक मृदा दिवस साजरा करण्याचा संकल्प करण्यात आला.

मातीचे महत्त्व:

       माती जीवनासाठी अत्यावश्यक आहे. कारण ती अन्न, वस्त्र, निवारा आणि औषध यासह जीवनाच्या चार प्रमुख साधनांचा स्त्रोत आहे. त्यामुळे मातीचे संवर्धन आवश्यक आहे. याशिवाय माती वेगवेगळ्या प्रमाणात खनिजे, सेंद्रिय पदार्थ आणि हवा यांनी बनलेली असते. जीवनासाठी ते महत्त्वाचे आहे कारण ते वनस्पतींच्या वाढीसाठी एक माध्यम आहे. अनेक कीटक आणि इतर जीवांचे घर आहे. हे पृष्ठभागावरील पाण्यासाठी आणि वातावरणातील वायूंच्या देखभालीसाठी गाळण्याची प्रक्रिया प्रणाली म्हणून देखील कार्य करते. त्यामुळे मातीच्या नुकसानाबाबत जनजागृती करण्यासाठी 5 डिसेंबर रोजी जागतिक मृदा दिन साजरा केला जातो.

World Soil Day :  इंटरनॅशनल युनियन ऑफ सॉईल सायन्सने 2002 मध्ये, दरवर्षी 5 डिसेंबर रोजी जागतिक मृदा दिवस साजरा करण्याची शिफारस केली. थायलंडचे राजे एच.एम. भूमिबोल अदुल्यादेज यांचा 05 डिसेंबर रोजी जन्म झाला. ते या उपक्रमाच्या मुख्य समर्थकांपैकी एक होते.

        FAO ने थायलंड राज्याच्या नेतृत्वाखाली जागतिक मृदा दिनाच्या औपचारिक स्थापनेला आणि जागतिक मृदा भागीदारीच्या चौकटीत जागतिक जागरुकता वाढवणारे व्यासपीठ म्हणून समर्थन दिले. जून 2013 मध्ये FAO च्या परिषदेने जागतिक मृदा दिनाला एकमताने मान्यता दिली. तसेच 68 व्या संयुक्त राष्ट्रांच्या आमसभेत अधिकृतपणे स्वीकारण्याची विनंती केली.

संयुक्त राष्ट्र महासभेने आपल्या 68 व्या अधिवेशनात डिसेंबर 2013 मध्ये, 5 डिसेंबर हा जागतिक मृदा दिवस म्हणून घोषित केला. 5 डिसेंबर 2014 रोजी पहिला जागतिक मृदा दिन साजरा करण्यात आला.

माती वाचवण्याचे मार्ग

- जंगलतोडीवर बंदी घालावी.

- वृक्ष लागवडीवर विशेष भर द्यावा.

- उतार असलेल्या जमिनीवर बंधारे बांधून मातीची धूप रोखता येते.

- बांधकाम आणि खाणकामात मातीची धूप होण्यापासून संरक्षण करण्यावर भर दिला पाहिजे.

- शेताची नांगरणी उताराच्या विरुद्ध करावी.

- माती पोषक तत्वांमध्ये मौल्यवान बनवण्यासाठी पीक रोटेशन तंत्राचा अवलंब वाढवावा.

- प्लास्टिकचा वापर टाळा.

- पर्यावरणास अनुकूल, बागकाम, साफसफाईची आणि वैयक्तिक काळजीची उत्पादने निवडा.- बॅटरीसारख्या घातक कचर्‍याची जबाबदारीने विल्हेवाट लावा.ळजीची उत्पादने निवडा.

माती प्रदूषण थांबविण्यासाठी आपण काय केले पाहिजे?

- आपला अन्न कचरा कंपोस्ट करा वनस्पती-आधारित आहार घ्या.

'माती वाचवा अभियान'

      माती बचाओ आंदोलनाची सुरुवात 1977 मध्ये मध्य प्रदेशातील होशंगाबाद येथून झाली. येथील तवा धरणामुळे जिरायती मातीचे दलदलीत रूपांतर होत होते. शेती करून जीवन चालवणाऱ्या शेतकऱ्यांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागत होता. त्यानंतर होशंगाबादच्या शेतकऱ्यांनी माती वाचवा आंदोलन सुरू केले होते. मात्र यंदा पुन्हा या आंदोलनाची चर्चा तीव्र झाली आहे.

       05 जून 2022 रोजी पर्यावरण दिनानिमित्त दिल्लीत 'माती वाचवा चळवळ' या कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले होते. ज्यामध्ये मा. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी मातीच्या संरक्षणावर अनेक महत्त्वाच्या गोष्टी सांगितल्या होत्या. आपल्या भाषणात त्यांनी भारत सरकार ज्या पाच गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करत आहे त्याबद्दल सांगितले, त्या पुढीलप्रमाणे-

प्रथम- माती रसायनमुक्त कशी करावी.

दुसरे- मातीत राहणारे जीव कसे वाचवायचे, ज्याला तुम्ही लोक तांत्रिक भाषेत Soil Organic Matter म्हणता.

तिसरे- जमिनीचा ओलावा कसा टिकवायचा, तोपर्यंत पाण्याची उपलब्धता कशी वाढवायची.

चौथे- भूगर्भातील पाणी कमी झाल्यामुळे जमिनीचे होणारे नुकसान कसे दूर करावे.

पाचवा- जंगलांचे क्षेत्र कमी झाल्यामुळे जमिनीची सतत होणारी धूप कशी थांबवायची.

हे सुद्धा वाचा. "वाचाल तर वाचाल..!"  खालील लिंक वर क्लिक करा.

=> आपण आंतरराष्ट्रीय दिवस का साजरा करतो?

  माहिती आवडल्यास आपल्या जवळच्या मित्रांना शेयर नक्की करा. अशीच नवनवीन माहिती वाचण्यासाठी माझी मराठी भाषाला फॉलो करा..!